Trước thực trạng này, thời gian qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản pháp luật, văn bản chỉ đạo nhằm tăng cường công tác quản lý nhà nước, ngắn chặn tình trạng khai thác khoáng sản trái phép, nhất là khai thác trái phép cát, sỏi lòng sông. Theo đó, Chính phủ đã quy định cụ thể trách nhiệm quản lý, bảo vệ khoáng sản chưa khai thác của Ủy ban nhân dân các cấp tại Nghị định số 158/2016/NĐ-CP ngày 29/11/2016 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật khoáng sản, đồng thời đã bổ sung hành vi, tăng mức xử phạt đối với một số hành vi, nhất là khai thác cát, sỏi lòng sông trái phép lên 2-3 lần trong Nghị định số 33/2017/NĐ-CP ngày 03/4/2017 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tài nguyên nước và khoáng sản. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 03/CT-TTg ngày 30/3/2015 về tăng cường hiệu quả thực thi chính sách, pháp luật về khoáng sản; Phó Thủ tướng thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình đã chủ trì 01 cuộc họp trực tuyến các Bộ, ngành liên quan với 63 tỉnh thành phố; 02 cuộc họp trực tiếp với các tỉnh, thành phố có hoạt động khai thác cát, sỏi trái phép kéo dài, phức tạp (mới đây là 3/4/2019) để bàn các giải pháp ngắn chặn vi phạm pháp luật trong hoạt động khai thác cát, sỏi lòng sông.

Bộ Tài nguyên và Môi trường đã tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra lĩnh vực khoáng sản; triển khai kiểm tra tại một số địa phương về tình hình thu hồi cát từ các dự án nạo vét, khơi thông luồng lạch; đã ban hành Thông tư số 01/2016/TT-BTNMT ngày 13/01/2016 quy định kỹ thuật về công tác thăm dò cát, sỏi lòng sông và đất, đá làm vật liệu san lấp. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đã ban hành nhiều Chỉ thị, văn bản chỉ đạo điều hành; đã có gần 40 tỉnh, thành phố xây dựng và phê duyệt phương án bảo vệ khoáng sản, trong đó quy định trách nhiệm Ủy ban nhân dân các cấp huyện, xã trong quản lý khoáng sản trên địa bàn; ngoài việc triển khai công tác thanh tra, kiểm tra đã có 45 tỉnh, thành phố ban hành quy chế phối hợp trong quản lý khoáng sản, trong đó có cát, sỏi lòng sông tại các khu vực giáp ranh địa giới hành chính; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm lĩnh vực khoáng sản nói chung, cát sỏi nói riêng.

Bộ Tài nguyên và Môi trường đã trình Chính phủ dự thảo Nghị định quản lý cát, sỏi lòng sông và bảo vệ lòng, bờ, bãi sông. Hiện nay đang hoàn thiện theo ý kiến thành viên Chính phủ để trình ban hành trong tháng 9 năm 2019. Theo đó, nội dung chính của Nghị định thể hiện 05 chính sách, đó là: (1) quản lý cát, sỏi theo quy định Luật khoáng sản gắn với trách nhiệm bảo vệ lòng bờ, bãi sông theo quy định của Luật tài nguyên nước; (2) quản lý, cấp phép, sử dụng cát, sỏi lòng sông trên lưu vực sông phải gắn với trách nhiệm của địa phương theo đia giới hành chính; (3) quản lý cát, sỏi lòng sông chặt chẽ từ lập quy hoạch, cấp phép thăm dò, khai thác đến hoạt động mua bán, vận chuyển, tập kết; (4) cấp phép thăm dò, khai thác cát, sỏi chủ yếu thông qua hình thức đấu giá; (5) khuyến khích sử dụng nguyên liệu thay thế cát, sỏi lòng sông từ đá và vật liệu giàu silic.