Tình hình nghiên cứu và ứng dụng động vật biến đổi gen trên thế giới

Tin tức - Sự kiện 17/08/2020

Động vật chuyển gen (transgenic animal) là những cá thể chứa các bản sao của một trình tự gen được thêm vào một cách nhân tạo. Những trình tự gen chuyển này kết hợp được với ADN trong nhiễm sắc thể của con vật nhận gen, gen chuyển giữ ổn định, thì việc chuyển gen thành công.

Động vật chuyển gen (transgenic animal) là những cá thể chứa các bản sao của một trình tự gen được thêm vào một cách nhân tạo. Những trình tự gen chuyển này kết hợp được với ADN trong nhiễm sắc thể của con vật nhận gen, gen chuyển giữ ổn định, thì việc chuyển gen thành công. Như vậy, động vật chuyển gen phải mang gen mới, khác giống, khác loài hoặc gen tái tổ hợp và được chuyển một cách có chủ đích. Nếu gen mới không kết hợp được với ADN trong nhiễm sắc thể, chúng sẽ bị đào thải trong vài ngày. Động vật chuyển gen có thể biểu hiện tạm thời bản sao còn sót lại nhưng không bền vững. Như vậy, gen chuyển phải được di truyền theo đúng mô hình Mendel, cho phép chúng tạo ra bầy đàn động vật mới theo các phương pháp lai tạo truyền thống. Do tính phức tạp của các nghiên cứu và chi phí tương đối cao khi tạo ra các giống vật nuôi chuyển gen vì vậy tỷ lệ thành công đối với động vật BĐG còn chưa nhiều như đối với cây trồng BĐG.

Hiện nay, nhiều quốc gia đang tập trung nghiên cứu động vật chuyển gen để sản xuất dược phẩm, thay vì chỉ sản xuất thực phẩm thông thường. Các công ty dược phẩm đã phát triển các động vật chuyển gen để sản xuất các protein trị liệu, các mô – cơ quan để cấy ghép cho người bệnh. Sử dụng động vật BĐG có nhiều ưu điểm: chúng có khả năng sinh sản bình thường để phát triển các thế hệ động vật chuyển gen tiếp theo; chúng có khả năng sản xuất rất linh hoạt, sản lượng sản phẩm cao và đáp ứng đúng yêu cầu của con người. Nhu cầu to lớn đối với các dược phẩm đặc hiệu của thị trường thế giới chỉ có thể đáp ứng bằng các động vật chuyển gen. Protein ngoại lai trong sữa của động vật chuyển gen được công bố đầu tiên năm 1987. Các con chuột chuyển gen đã sản xuất tác nhân hoạt hoá plasminogen mô người trong sữa. Đến nay đã có khoảng 29 protein trị liệu được sản xuất bởi động vật chuyển gen. Hầu hết protein này có trong sữa, một số khác có trong máu, nước tiểu và trứng. Hemoglobin thu từ lợn chuyển gen là một protein được tạo ra thành công và thu được từ máu. Điều này mở ra hướng tìm nguồn máu thay thế cho con người. Các nhà khoa học đã tạo ra cừu chuyển gen mà trong sữa của chúng có chứa protein Lactoferrin có tác dụng như một chất kháng sinh. Tạo ra dê chuyển gen mà trong máu của chúng có chứa yếu tố antitrombine, một glucoprotein có chức năng điều hoà sự đông máu. Sở dĩ người ta sử dụng động vật chuyển gen để sản xuất protein trị liệu vì đây là những protein có cấu hình đúng, đảm bảo hoạt tính cần thiết. Sử dụng protein từ động vật chuyển gen an toàn hơn là sử dụng protein được tách chiết từ mô người vì nguy cơ lây nhiễm bệnh. Nếu chỉ khai thác sữa để tách protein thì không ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ của động vật sản xuất sữa. Những loài được sử dụng để thu nhận protein trị liệu là gà, dê, cừu, thỏ, bò…

Đối với động vật chuyển gen sử dụng làm thực phẩm, duy nhất đến nay mới chỉ có 01 quyết định cho phép đưa cá hồi BĐG sử dụng làm thực phẩm của Cục quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) năm 2015. Cá hồi AquAdvantages đánh dấu là loại cá BĐG đầu tiên trên thế giới được cấp phép cho sử dụng làm thực phẩm. Cá hồi BĐG này là giống cá hồi Đại Tây Dương có mang hormone tăng trưởng từ cá hồi Chinook kết hợp với gen của một loài cá nheo đại dương do Công ty AquaBounty Technologies có trụ sở tại Massachusetts (Mỹ) nghiên cứu và sản xuất. Tuy nhiên, FDA cũng đưa ra những quy định về việc sản xuất loại cá hồi này hết sức nghiêm ngặt. Theo FDA, cá hồi AquAdvantages chỉ được nuôi trong những chiếc bể kín trong đất liền ở 2 địa điểm ở Canada và Panama. Điều đó có nghĩa, việc sản xuất và nuôi loại cá này sẽ không được tiến hành ở Mỹ hay bất cứ nơi nào trên thế giới nếu như FDA chưa cho phép. Việc làm này nhằm khoanh vùng khu vực nuôi cũng như ngăn chặn những con cá hồi AquAdvantages có thể lọt ra ngoài đại dương. Hơn nữa, những con cá hồi này đều mang giống cái và chúng đã bị làm vô sinh trước khi đưa vào nuôi thương phẩm. Qua đó, FDA sẽ cùng nhà chức trách Canada và Panama sẽ giám sát chặt chẽ đối với quá trình sản xuất và nuôi dưỡng cá hồi Advantages. Trách nhiệm của FDA cũng như AquaBounty Tech là sẽ phát hành những tài liệu hướng dẫn tự nguyện ghi nhãn mác là hàng thực phẩm từ động vật BĐG.

Như vậy có thể thấy, các động vật BĐG hiện vẫn đang chủ yếu thực hiện các nghiên cứu và đánh giá về tính an toàn mà chưa thương mại hóa rộng rãi.